Gedurende een dag doen we veel dingen op een soort automatische piloot. Dat begint al in de ochtend zodra de wekker gaat. Vaak volgen een hele riedel aan dingen die je automatisch lijkt te doen. opstaan, douchen, tanden poetsen, de kinderen roepen, remmen voor een rood stoplicht, of doortrekken na een toiletbezoek. Bij veel van deze dingen is het ook prettig dat ze geautomatiseerd zijn. Een ander gebied waar ik regelmatig automatische reacties zie, is in onze onderlinge communicatie. In mijn werk kom ik daar regelmatig voorbeelden van tegen, zoals:
- “Ik heb te veel werk op mijn bordje en durf of kan geen nee zeggen. Hierdoor krijg ik steeds meer taken toegewezen, waar ik achteraf spijt van heb. Mijn leidinggevende blijft werk geven en ziet niet dat ik het al zo druk heb.”
- “Ik word nu verantwoordelijk gemaakt voor iets waar ik wel goed in ben, maar wat ik helemaal niet leuk vind. Waarom blijven ze me hiervoor vragen? Ik wil af van die operationele taken en me meer richten op strategische zaken, maar daar krijg ik geen ruimte voor.”
- “Ik ben verkoper en wil graag bij de klant zitten, relaties opbouwen en onze producten verkopen. Maar het grootste deel van mijn tijd gaat naar interne activiteiten omdat mijn leidinggevende dat verwacht. Dus doe ik dat maar.”
Hoewel deze situaties misschien logisch lijken, begint het eigenlijk allemaal bij de vraag die wordt gesteld, de opdracht die wordt gegeven, of de verwachting die wordt uitgesproken. Bijna automatisch wordt daarop met “ja” gereageerd. Vervolgens, vaak zonder het direct te beseffen, wordt de leidinggevende of de omgeving de schuld gegeven als dingen niet lopen zoals gewenst.
Dit vraagt om een bewuste actie: om soms even stil te staan, in plaats van direct in een automatische reflex te schieten. Stephan Covey beschrijft dit proces prachtig in zijn boek De 7 eigenschappen van effectief leiderschap. Hij noemt dit reactief gedrag, alsof alles ons gewoon overkomt.
Om uit deze reactieve houding te stappen, is een bewuste inspanning nodig. Een stap richting proactief gedrag begint met het bewust kijken naar de ruimte tussen de stimulus (wat er gebeurt of van je wordt gevraagd) en jouw respons daarop. En ja, het is oké om de tijd te nemen om een reactie te formuleren. Die tussenruimte gaat over jouw keuzevrijheid, zelfbewustzijn en de waarden en normen waar je voor staat. Dit stelt je in staat om een reactie te geven die echt bij jou past, en waarvoor jij zelf de volledige verantwoordelijkheid draagt. Spannend? Zeker, maar ook krachtig wanneer je deze ruimte bewust benut.
De stap van reactief naar proactief en bewuster handelen is de weg naar persoonlijk leiderschap.